ري ستراتیژی عراق-تورکیا..." نیمچە جەنگ یەمەن" هیلێد بوودە خاسترین پڕۆژە تا خوەرهەڵات و خوەرئاوا وەیەکەو بوەسێد
مەزەنە کریەێد "ری گەشەپیدان" بڕگەیگ سەرەکی بوود لە کارنامەی سەردانەگەی کە بڕیارە ڕەجەب تەیب ئەردۆغان سەرۆک کۆمار تورکیا ئەرا عێراق لە چەن رووژ ئایندە بوود، و پرۆژەیگە بڕیارە جویر کڕ هامشوو ستراتیژی زیاتر گرنگی هەردوگ لایەن بیشاتوود. لە وەختیگ ئەردۆغان ساڵانیگە وە دویای ئاڵشتکردن وڵاتەگە ئەرا چشتیگ جویر ناوەندیگ ئەرا وزە و کڕەیل بازرگانی کەردێد، سودانی خوازێد سوود لە هەڵکەوتە جوگرافییە جیاوازەگەی عراق وەربگرێد، ئەرا گلەوداین ڕۆڵیگ کە لە روی مێژوو سوود لەلی وەرگردکە، ئەرا بەسانن خوەهەڵات و خوەرئاوا.
تا ئیسە زانیاس کە بەندەر ئیلات ئیسرائیل کە وە دەریای سوورەو بەسیاس، لە ماوەی پەنج مانگ گوزەشتە لەوەر هامشوو دەریایی ئەرا و گلەوخواردن پەککەفتن، مەزنەی ئیسرائیل باس لەوە کەێد کە بەندەرەگە 85%ی گورجیی لەدەس داگە، و ئیرنگە پلان هەس ئەرا دەرکردن نیمەی کرێکارەیل ناوی، لە وەختیک بزووتنەوەی “ئەنسارو الله” دەسوەپی کردگە لە مانگ تشرين دويەم حوسییەیل جەنگ وەرد کەشتییە ئیسرائیلییەیل و ئەوانەگ گریەبەسن وە کۆمپانیایلیان یا بازرگانییەیل.
دویای ئەوەگ تا ئیسە نزیکەی 75 کەشتی کریاسە ئامانج، و قسەی حوسییەیل، یا زیاتر لە 50 کەشتی و قسەی ئەمریکییەیل، جویلەی دەریایی لە ری باب مەندب وەرەو دەریای سوور و لەورەو وەرەو کەناڵ سویس نیمچە گڵووڵە بویە، وە زانین کە ئی کڕە وەرجە هەڵسیان جەنگ غەززە بڕێدەی.وە یەمەنییەیل لە چوارچیوەی ئەوەگ وەپی ئویشن "میحوەر وەرخودان"، بەشداری لە هەڵمەت وەرگریکردن لە فەلەستینییەیل کرد، ساڵانە زیاتر لە 21 هەزار کەشتی وەپیا رەد بویاد.
راسە حوسییەیل لەی دواییە راگەیانن کە کەشتییە چینی و ڕووسییەیل لە تەقەلای ەە ئامانجکردنیان وە مووشەک و فڕۆکەی بێفڕۆکەوان دویرەو خەن، بەڵام یەیش هویچ کاریگەرییگ ڕاستەقینە لەبان خەرگ هامشوو دەریایی لەی ناوچە نەیاشتر جویر کۆمپانیا نێودەوڵەتیەیل ئویشن کە خەرج کەشتیوانی دەریایی لە ناوچەگە وە شیوەیگ بیوینە بەرزەو بویە، ئمجا لەوەر زیایبوین چەن گریەبەسی بیمە لەرخەو بوود، لەوانە بیمەی ناوپووشی کەشتی، بیمەی بارهەڵگر، و بیمەی مقیتیکردن و قەرەبووکردن.
وەگورەی مەزەنە ناودەوڵەتییەیل، لە راسی خەرج بیمەی کەشتییە دەریاییەیل لە 5 تا 10 ئەوەنەی وەرجە جەنگ زیای کردگە. و ئی شمارە خراوتر بویە، چوینکە یەمەنییەیل ئامانجەگانیان ئەرا کەشتیەیل فراوانتر کردنە، و دی سنووردار نیین وە ئیسرائیل و ئەو کەشتیەیلە کە رەفتار وەردیان کەن، بەڵکم کەشتییە ئەمریکی و بەریتانیاییەیلیش خستنەسە ناو لیستەگە، چوینکە واشنتۆن و لەندەن هاوپەیمانییگ سەربازی دروس کردنە ئەرا نواگیریکردن پەلامارەیل یەمەن وە “پاسەوانی خەەشگوزەرانی” ناوی نانە.
ئەرا کۆمپانیایل کەشتیوانی، هاتێ زیانەیل فرە بوون، چوبنکە بیجگە لە زیایبوین بیمە، خەرجیان زیای کردگە لەوەر ئەوەگ ئەو کەشتیەیلە دب باب مەندەب و دەریای سوور نیوڕن، ناچارن وە دەور کیشوەر ئەفریقا بچن، لە ری the Cape of Good Hope، یەیش واتە ریەگە دریوژەو بویە، جاروبار لە 10 تا 20 رووژ، ببجگە لە خەرج سزەمەنی و کرێکارەیل و هتد.
وە هەر هاڵیگ ڕی رەدبوین دەریاییە ئەو ئاسایش لەدەسداس کە بازرگانی و ئی جویلەی دەریاییە فراوانە ناوەین ئاسیا و ئەوروپا خوازێدەی، وەتایبەتی دویای ئەوەگ عەبدولمەلیک حووسی سەرۆک ئەنسارەلڵا چەن رووژیگ وەرجەیە راگەیان کە بازنەی ئامانجگرتن فراوانترەو بوود ئەرا پەلاماردان ئەو کەشتیەیلە کە لە ری زەریای هیندیشەو رەد بوون، کە 6 هەزار کیلۆمەتر دویرە.
وەگەرد فراوانبوین بازنەی هەڕەشە، جەهان کەفتە فتراق رییگ ترەک و بیوەی و لەجیای ئەوە، نەک تەنیا ئەرا ئیسە، وەلێ ئەرا بانانیش، هەر لەوەر یە ئویشن پڕۆژەیگ جویر "ری گەشەپێدان" بایەسە زیاتر گرنگی بیشاتوود ئەرا هامشوو بازرگانی ناوەین خوەرهەڵات و خوەرئاوا، ئەگەر وە خاسی ئەنجام بدریەێد، بەغدا و ئەنقەرە وەرەو نوا بردنەی و فاکتەرەیل سەرکەفتنی چەسپانن.
وەرد دەسکردن وە یەکلاوەکردن باوەتەیل گرژی لە پەیوەندییەیل ناوەین عراق و تورکیا، پڕۆژەی “ری گەشەپیدان” بوودە هەڵوژاردەیگ سروشتی و حەتمی ئەرا حکومەت سودانی و ئەردۆغان، ئەرا دەسقیشخەریی و خستنەڕوی، دویای ئەوەگ لێکۆڵینەوەیل لەبانی ئامادە کریەن و پلان ئەرا جیوەجیکردنی دانەن.
پرۆژەگە جویر کڕ قەتار و ریوبانەیل و فراوانکردن بەندەری گەورەی فاو ناسریاپ، کارئاسانی کەێد ئەرا ئۆپەراسیۆن کەشتیوانی وەرەو ئاسیا و لە ئاسیا، لە ری بەسرە تا رەسێدە سنوور تورکیا و لەورەو وەرەو زەوییەیل ئەوروپا.
وەگورەی ئەو زانیاریەیلە لە مەسقەتەو هاتنە، ئەو دانوسەنینە کە نزیکەی دوو مانگ وەرجە ئیسە لەناوەین ئەمریکییەیل و ئیرانییەیل ئەنجامدریانە، لەیەکفامستن لەباوەت وسانن “بەرەی یەمەن” و پەلامارەیل حووسییەیل لەبان کەشتیەیل نەویە، وەڕاسی عەبدولمەلیک حووسی لەی دواییە فراوانکردن پەلامارەیلی وەرەو زەریای هیندی ڕاگەیان. پنتاگۆن هەروەها تا ئیسە ئویشێد ئەو هەڵمەتەیلە لە یەمەن ئەنجامی دەێد هیمان توانای حووسییەیل لە پەلاماردان هامشوو کەشتیوانی لاواز نەکردگە و تا ئیسە هاتێ بڕیار دانە وەردەوام بوون لەبان ئەو کارە تا جەنگ غەززە نەوسێد.
