"کەوشەگە هابان ملم".. ریخریاییگ ناودەوڵەتی: وەیجویرە دەسەڵاتەیل ئیران ستەم لە بەهائیەیل کەن
ئەو ریخریاگە لە ڕاپۆرتیگ ٤٩ لاپەرەیی وە ناو "کەوشەگە هابان ملم: چوین دەسەڵاتدارەیل ئیران تاوان گووشەگیری لە دژ بەهائیەیل ئەنجام دەن"، زو بەڵگەی پێشێلکردن سیستماتیک دەسەڵاتدارەیل ئیران لەبان مافە سەرەتاییەیل ئەندامەیل بەهاڕی وە بەڵگەی نویسیاگ کۆمەڵگە لە ری یاسا و سیاسەت جیاکارییەو کە ئەوان کەێدە ئامانج.
هیومان ڕایتس وۆچ ئەرای دەرکەفتیە کە بەهائیەیل کەفنە وەر بڕیگ ستەم، چوینکە دەزگایل حکومەت وە ئارەزوو خوەیان بەهائیەیل گرن و زیندانی کەن و دەس وەبان موڵک و ماڵیان نەن، و دەرفەت خوەنستن و کارکردنیان سنووردار کەن و تەنانەت وەخاکناین وە سەربەرزییش ئەرا مدرگەیایان نیەیلن.
مایکل پەیج، جیگر
وەڕێوەبەر خوەرهەڵات ناوڕاس لە ریخریایەگە وت: "دەسەڵاتدارەیل ئیران مافە سەرەتاییەیل ئەندامەیل بەهائی لە گشت رویەیل ژیانیان زەفت کەن، نەک لەوەر کردەوەیلیان، بەڵکم تەنیا لەبان ئەوە کە هانە ناو کۆمەڵەیگ ئایینی، وفرە گرنگە فشارە ناودەوڵەتییەیل لەبان ئیران زیای بکریەێد ئەرا کۆتاییهاوردن وەی تاوان دژ مرۆڤایەتییە." .
راپۆرتەگە پشت وە بەڵگەنامەیگ فراوان بەسێد کە لەلایەن هیومان ڕایتس وۆچ و گروپەیل ماف مرۆڤ ئیران لەباوەت ستەمەیل لەبان بەهائیەیل لە ئیران ئەنجام دریانە.
توێژەرەیل نووڕینیگ وە سیاسەتەیل حکومەت و بەڵگەنامەیل دادگا کردن و پەیوەندی وە بەهائیەیل کردن. ئەو زانیارەیلە لە ری ئەرشیف گووشەگیریی بەهائیەیل لە ئیران و بەڵگەنامەیل ئاژانس هەواڵی چالاکوانەیل ماف مرۆڤ بریانە.
ریخریاگ چەودیاریکردن ماف مرۆڤ لە ناوەین مانگ ئایار ٢٠٢٢ تا ئازار ٢٠٢٣ چەوپیکەفتن وە زوان فارسی وەرد ١٤ بەهائی لە ناو و دەیشت ئیران ئەنجامداس.
بەهاڕیەیل گەورەترین کەمینەی ئایینی نەناسریانە لە ئیران. ئەوان لە سەرەتای دامەزریان ئایینەیل لە سەدەی نۆزدەهەمەو بوینەسە ئامانج سەرکوت سەخت دەوڵەت. دویای شووڕش ساڵی ١٩٧٩، دەسەڵاتدارەیل ئیران سەدان بەهائی لە سێدارە دان یا وە زوور سەرنقومیان کردن، لەوانە سەرکردەیل ئی مەزهەوە. و هەزاران کەس ترەک کار و خانەنشینییان لەدەسدان یا ناچار بوبن ماڵەیلیان یا وڵات وەجی بیلن.
کۆمار ئیسلامی ئیران لە ساڵ ١٩٧٩ەو سەرکوت بەهائیەیل لە یاسا و سیاسەتە فەرمییەیل حکومەت چەسپانیە. هیزە ئەمنییەیل و دەسەڵات دادوەری وە زبری ئی یاسا و سیاسەتە سەرکوتکەرە جیوەجی کەن. دەسەڵاتدارەیل دادوەری، یاسا نا ئاشکرایل ئاسایش نەتەوەیی ئیران لەیەکەو دەن ئەرا لەناوبردن بەهائیەیل جویر کەمایەتییگ ئایینی قەیەغەکریاگ، و وە هەڕەشە لەبان ئاسایش نەتەوەیی زاننەی.
هیومان ڕایتس وۆچ ئویشێد ئی سەرکوتکردنە سیستماتیکییە وەردەوامە وە ئەنقەست مافە سەرەتاییەیل بەهائیەیل زەفت کەێد و بەیش یەکسانە وە گووشەگیری کە یەیش تاوانیگە دژ مرۆڤایەتی.
یاسای ڕۆما کە دادگای تاوانە ناودەوڵەتییەیل دامەزرانیە، گووشەگیری وە بببەشکردن لە مافە سەرەتاییەیل و پێشێلکردن یاسا ناودەوڵەتییەبل وەمدوو "ناسنامەی گروپ یا بڕ"ەو ناسنێد، لەوانەیش لە بنەمای نەتەوەیی، ئایینی، یا بنچینەیی. وەگورەی یاسا ناودەوڵەتییەیل، تاوانەیل دژ وە مرۆڤایەتی وە قورسترین تاوان دانریەێد "هەناێ جویر بەشیگ لە پەلامار فراوان یا سیستماتیک لەڕوی هەر دانیشتگەیل مەدەنی بکریەێد، و وە ئاگاداری پەلامارەگە ئەنجام دریەێد."
بەڵگەنامەیل دادگای ئیران نشان دەن کە دەسەڵاتدارەیل دادوەری ئایین بەهائی وە "مەزهەویگ لادەر" و لایەنگرەیلی وە ئەندام "گرووپیگ نایاسایی" دەنە قەڵەم. یاداشتە فەرمییەیل سیاسەت دەوڵەت کە لە بەڵگەنامەیل حکومەت هاتگە کە لەلایەن هیومان ڕایتس وۆچ دەرچگە کە بەهائیەیل لە دەرفەت کار و خوەنەواری دویرەو خریەن و ماڵەیلیان زەفت کەن و دەسنەنە بان موڵک و ماڵیان.
بەهائیەیل کە قسە ئەرا ریخریاگ هیومان ڕایتس وۆچ کردنە، ئەو گووشەگیرییە کەفێدە نوایان وو زنجیرەیگ ستەم باس کەن کە لە یەکەم رەفتار وەرد دەوڵەت ئیران دەسوەپی کەێد، و کاریگەری لەبان گشت لایەیل ژیانیان دیرێد، لەوانەیش پەروەردە، دامەزرانن و هاوسەرگیری.
نیگار سابت (38 ساڵ)، دویەت مێهوش سابت شەهریاری، ئەندام دیار مەزهەو بەهائی کە ئیرنگە لە ئیران زیندانی کریاس، وت: هەناێ لە ئیران دەرچگم ئەرا تەواوکردن خوەنواری، وەنیاز کووچکردن نەویمر بەڵکم ئەزموون خوەم ئەرا خوەنستن لە زانکۆ لە دەیشت وڵات فرە جیاواز بوی، جویر ئەوەگ قورسایییگ لە شانەیلم سووکەو بوود." "ئەو کەوشە کە زووری لەبان ملم بوی نەمەن، لە دەیشت، ئازادییگ ئەڵاجەوی دیم، ئەرا یەکەمجار، هەس وە یەکسانی کردم." ئەرا ئەوانەی ترەک، کەسیش خوەی لەلیم دویرەو نەخست”.
یاداشتیگ دەسەڵاتدارەیل ئیران لە ساڵ 1991، کە لە لایەن ئەنجومەن باڵای ئیرانەو دەرچگە، سیاسەت دەوڵەت دەسنیشان کەێد کە وا شیوەیگ سیستماتیک هەڵاواردن لە دژ بەهائیەیل کەن و دەسڕەسین وە کار و خوەنستن و هەل ئابووری سنووردار کەن.
هەرلیوا دەسەڵاتدارەیل ئیران بڕگەی یاسایی وەکار هاوردنە ئەرا بیبەشکردن بەهائیەیل لە دەرفەت کار و خانەنشینی و ئامانج کۆمپانیایل بەهائی و خنکانن ئابووری کۆمەڵگا وە دەسناین وەبان موڵک و ماڵیان.
هیومان ڕایتس وۆچ ڕاگەیاندیش، بایەسە وڵاتەیل ئەندام نەتەوە یەکگرتگەیل پشتگیری لە لایەنگرەیل بکەن، و لێکۆڵینەوە لە ئاست نیشتمانی لەژیر بنەمای دەسەڵاتودادوەری گشتگیر بکەن، و ئەرک نوێنەرایەتیی پەیاکردن راسیەیل نەتەوە یەکگرتووەکان نووەو بکەن.
ئەنجومەن مافی مرۆڤ نەتەوە یەکگرتگەیل لە ٢٤ تشرین دویەم ٢٠٢٢ ئەرا لێکۆڵینەوە لە پێشێلکارییە گوماناوییەیل ماف مرۆڤ لەباوەت ئەو ناڕەزایەتیەیلە کە لە ١٦ی سێپتەمبەر ٢٠٢٢، دویای کوشتن دویەتیگ کورد ئیرانی تەمەن 22 ساڵ، دویای ئەوە کە لەلایەن پولیس ئەخلاقەوە دەسوەسەر کریاوێد، کە پێشێلکارییەیلی وە تایبەت لەبان ژن و مناڵەیل ئەنجام دەێد.
پەیج وتیش: سەرکوت سیستماتیکی حکومەت ئیران لەبان بەهائیەیل ساییگ خەێدە مل گشت لایەنەیل ژیانیان، وەچەودیەیل پڕ لە ئازارن لە ڕەفتارکردن هەڵاواردنانەی وەرد کەمینە ئایینی و نەتەوەییەیل و هویچ لایەنیگ ژیانیان وەبی دادپەروەری نیەلێدەو.
