"ئاویگ مردگ" لە عراق.. خەڵک باشوور وە ژەهر نواگیری تینگی کەن

شەفەق نيوز- بەسرە 

وەگەرد گوڵسوو گشت رووژیگ لە بەسرە، دەودەوان تینگی لە پارێزگاگە دەسوەپی کەێد، پیاو و ژن و مناڵیش، چشتەیلیان هەڵگردن، و کەفنە شوین تانکەرەیل ئاو وە دەڵەکدان، لە وەختیگ چەمەگە وەبیدەنگ وەلایانەو رەد بوود، باس چیرووکیگ لە سەرچەوەی ژیانیگ ئەرایان کەێد، کە چوین بویەسە دەریای شووریگ، کە و کەڵک نەمەنیە.

خاوەن بووسان تینگە، ماڵەیل نینگ، ئەو دارەخورمایلیشە تینگن کە عراقیەیل لە بەسرە شانازی وەپیانەو کردیان، کە لەژیر زاڵبوین شووری سەری چەمیاس، ئاو هەس، وەلێ پڕە لە نمەک و پیسی، و مەردم ووڵ بویتە، کەفتنەسە ناوەین ئومیدیگ وە پڕۆژەیل ژیرخانی و رهیگ لە چەوڕیکردنیگ کە شایەت درویژ بوود.

 پارێزگای بەسرە لە باشوور عراق، بە چەن ساڵیگە کەفتیەسە قەیران بیئاوی سەختیگ، کە ریژەی شووری لەناو ئاوەگەی بەرزەو بویە تا رەسیەسە ئاستیگ می ئەرا نووشین نەگونجیاس، کە وەگەرد هەر وەرز نوویگ ئی کارە نووەو بوود، تا لە زیان مەردم زیایەو بکەێد، وەبی چارەسەرییگ حکومەتی. 

 وەقسەی خەڵک پارێزگاگە، گیچەڵەگە تەنیا لە شووری ئاوەگە نییە، وە وەگەرد پیسبوین چەمەیل لەوەر کلکردن ئاوە قورسەیل و جیماگەیل پیشەسازی پیسەو بوود، کە دی ئاوەگە لە بەشیگ ناوچەیل ئەرا کارەیل ناو ماڵ وەکەڵک نەمەنیە.

 لە خود وەختەگە، سێ پارێزگای عراقی ترەک تویش تینگی هاتن، کە داوەزیان تیژیگ لە ئامار ئاو لەی رووژەیل دویاییە وەخوەیان دین، وەگەرد ئاگاداریەیل تەندروسی رخباریگ، هیشت لایەنەیل پەیوەندیدار دەسوە خەسەوکردن هەڵەمەتەیل هوشیاری بکەن، ئەرا سنووردارکردن رخداری بیماریەیل.

 وەردەوامی قەیران کەمئاوی و بەرزەوبوین شووری لەناو چەم عەرەب، و بەرزەوبوین ئاست پیسبوین، هیشت تیم ئاژانس شەفەق نیوز بکەفێدە شوین ئی باوەتە، کە دی لە باشوور عراق هەڕەشەی ژیان دەێد.

شووری چەم عەرەب داگیر کەێد 

وەگورەی ئەو زانیاریەیلە کە مەفتنە دەس ئاژانس شەفەق نیوز، بڕ تەکانەیل ئاو وەرەو چەم عەرەب وەشیوەی وەرچەویگ داوەزیاس، کە هیشت شووریەگە بەرزەو بوود، لەناو زیان مەردم لە کەمی ئاو نووشین لە ویستگەیل شیرینکردن ئاو (RO)، کە پیسبوین ئاوەگە ئاڵشت نەویە 

 لەناوەین 25 هەزار تا 40 هەزار TDS (یەکەی پەیمانەکردن چشتە هشکەیل تاویاگ ناو ئاو) خولی ریژەی ئەو شووریەسە کە نزیکەی 120 کلم لە چەم عەرەب داگیر کردگە، لە وەختیگ ئەو بەشەگەی کە رەسێدە نزیکەی 80 کلم، ئاو شوور وە ریژەیگ کەمتر هاناوی، وەلێ هەر وەکەڵک کشتوکاڵی و نووشین نیەتێد.

بەسرە کە شمارەی دانیشتگەیلی رەسێدە نزیکەی 5 ملیۆن کەسڕ لەلای کەمەو لە رووژیگ یەک ملیۆن مەتر سێجا لە ئاو نووشین خوازێد، وە مەرجیگ ئاست شووریی لە 500 TDS رەد نەکەێد.

وەگەرد ئەوەیش، پارێزگاگڵ نزیکەی 14 مەتر سێجا خوازێد ئەرا کەرت نەفت، و30 مەتر سێجا لە چرکەیگ ئەرا کەرت کشتوکاڵی، و 10 مەتر سێجا لە چرکەیگ ئەرا خوازینەیل بیناسازی و کارەبا و ئەو کارەیل ترەک خوازێد.

باشوور کەفتیەسە رخباری 

لەباوەت قەیران ئاو لەو پارێزگایەیل باشوور، گلەو خوەێد ئەرا کەمی داهاتەیل ئاو لە چەم فوڕات، بیجگە کاریگەریەیل ئاڵشتبوین کەشوهەوا و هشکەساڵی، کە گشتی دەسمیەتی لە داوەزیان و کەمەوبوین ئاو لەناو عراق وەشیوەی گەورەیگ دان.

ئەو رەوشەیل ئاویە کە پارێزگایەی باشوور وەخوەیان دوینن، کاریگەریەیلی لەبان ژیان ئایەم رەد کرد، کە رەسیە کشتوکاڵی کە بەرهەمی داوەزیا، و رەسیە ئاژەڵ و زیندەوەرەیل ئاوی جویر گامیش و درەختەیل ناو ئەهوار کە کەفتیەسە ژیر هەڕەشەی مان و نەمان.

   زانیاریەیل نشان کەن کە ئاو لە پارێزگایەیل باشوور عراق جویر بەسرە، زیقار، میسان، و موسەنا، زیان لە شووری ئاو دەریا وەخوەیان دوینن، و کانزایەیل سەنگین جویر سرفت كادميوم، زەیبەق، كروم، کە لە ئەنجام جیماگەیل پیشەسازی و کارەیل نەفتی تیەن.

 ئاو باشوور هەمیش زیان لە جیماگەیل کشتوکاڵی وەخوەی دوینێد، جویر قڕکەرەیل و پەیین کیمیایی، کە ئاو ئاویاری تەکانیان دەێد، بیجگە جیماگەیل ماڵەیل و ئاو ئاوەڕۆی تەندروسی، کە فرەی شارەیل ویستگەیل چارەسەرکردن نەیرن، کە کوتوپڕ ئەرا ناو چەمەیل چن، کە بەکتریای بیمارکەر جویر E.coli، و کولێرا و پیسبوین بڵاو کەن، بیجگە چشتە سەختەیل کە لەناو ئاوەگە گیر کەن، کە لە ئەنجام فڕەداین گەناڵخە نزیک چەمەیل تیەێد.

وەڵام ناڕەوا 

میدیایەیل ناوخوەیی و سۆشیال میدیا لە عراق لەی رووژەیل کەمە، پارچە ڤیدیۆ و وینەیلیگ بڵاو کردن کە نشان پیسبوینیگ ئاشکرا لەناو تووڕەیل ئاو لە بڕیگ لە ناوچەیل باشوور عراق دەن، کە چشت سەوزیگ لەناو لویلەیل ئاو لەناو ماڵەیل دیار دەێد، کە بیزاری و رخ فراوانیگ لەناو مەردم دروس کرد.

  وەقسەی دانیشتگەیل لەبان سۆشیال میدیا، ئەو ئاو پیسە دی وەکەڵک کار رووژانەی ماڵەیلیش نیەتێد، لە وەختیگ لە چەن پارێزگایگ ویستگەیل پاڵاوکردن ئاو لەکار وسیان، لەوەر بەرزەوبوین ئاست پیسبوین و داوەزیان ئاو، کە قەیران ئاوەگە قویلترەو کرد.

  وەلێ وەزارەت سەرچەوەیل ئاو عراق ئەو قسەیلە کە لەبان سۆشیال میدیا بڵاو بوین وە دروو دادە قەڵەم، کە وت: لە تاقیکردن ئەوە چەسپیاس کە ئاوەگە وەکەڵک تیەێد.

لە ماوەی مانگ تەمووز گوزەشتە، وەزارەت سەرچەوەیل ئاو عراق وت: داوەزیان ئامار ئاو, لە پلەی سەردەمی چوودەو ئەرا کەمی تەکانەیل لە دەوڵەتەیل سەرچەوە، وەگەرد کاریگەریەیل زویوەزوی ئاڵشتبوین کەشوهەوا، کە وتیش؛ ساڵ 2025 جویر یەکیگ لە فرەترین ساڵ هشکەساڵی لە ساڵ  1933ەو تا ئیسە توومار کریەێد، نە نوقڵاتەی سەختیەیل بیوینەیگ کەێد لە وەڕیەوبردن سەرچەوەیل ئاو.

گەنترین قەیران لە میژوو عراق 

لەلای خوەییش ئەکادیمیاییی و پسپۆر ژینگە شوکری حەسەن لە قسەیلی ئەرا ئاژانس شەفەق ئویشێد: عراق رەسیەسە گەنترین قەیران ئاو لە میژوو نووی، و ئەوەیش ئەرا بڕیگ لە مدووەیل ناو و دەیشت گلەو خوەێد.

  دەسنشان کەێد کە بەسرە سەختیەگەی دووقاتە، لەوەر شووری ئاو دەریا کە رەسیە ناو چەم عەرەب، بیجگە پیسکەرەیل پیشەسازی و کشتوکاڵی، کە هیشت کوالیتی ئاوەگە وەشیوەی گەورەیگ بەدەو بوود.

 حەسەن لە کۆتایی وتیش: ئەوەگ ئمڕوو عراق وەخوەی دوینێد، خوەی گەنترینە لەوەختیگەو بویەسەی تا ئیسە، و هوشداری دا کە وەردەوامی رەوشەگە وەیجویرە هیلێد لە بانان نزیک وینەگە فرە تاریکەو بوود.