وهار کوردی
رودوس فەیلی (مستەفا بەیگی) - دە نام کوردەێل فەیلی، هە لە جارانەو رەسمێگ باو بییە ک هەر ساڵ، چل شەو ماگە وە جەژن نەورووز، وە نام (ئەوەڵ وهارە) یا (نوو وهار) جەژن دگرن.
دە ئی شەوە ک دە رووژمێر کوردیاتی و دە نام فەرهەنگ عامەی کورد، وتنە ک (داڵگ وهارە) وە هشارەکی دیاێ سەر دکیشێ دە نام کوردەماڵەیلە و هەر ماڵێ ک شیربرنج نابی وە دار، پێشت کەمچگێ ددەێ ئەڵەێ و چەشەێ دکەێ ک هەم پیت و بەرەکەت بکەفێ دە خەزان و خوانچەێ ئەو ماڵە، هەم تەوەڕەکێ بکەێ و هەمیش خوەێ خەڵاتی خاسێ بنێگە لا ئەڕا زاڕووەێلەی ئەو ماڵە و نقا و نزا بکەێ ک ئارزووەێلەیان بەرئاوەردە بکرێ و بخوازێ ک ئەو ساڵە ئەڕایان بارێشتە ساڵ ببێ و خەیر دە ئەو ماڵە بوارێ.
ئەڕا ئی رەسمە گوورانی و بەیت ئەڵوەسریاگە ک گشت کوردەیل فەیلی دخوەننەێ و لەێ‌واسە
ئمشەو ئەوەڵ و وهارە
خەیر دە ماڵت بوارە
-رێچه‌یێگێ تر
ئەومە دە ئاواییەێلە زاڕووەێلە دکردنە بان سەربانەێلە و دە کونای دوودکیشەێلە ک دە بان سەر وجاخ کوانگەێلە نام متوەخەێلە دنریا، ددان ئەڵە تەنکە و وە چەپڵەوە یە دخوەنستن و ئمجا دووڵگەێ یا پتراوێ ک دە قەێ بەنێ بەسریابی دڕ دکردن دە نام متوەخە، ئەر ژن ئەو ماڵە چشتێ، فرەتر گەنمەشیرە ک یە‌کجوور گەنم برشیاگ بی و نوقڵ و شرینی و زەی و خورما و کوڵەکونجی بخستا نام پتراوە و پتراوجەڕنێ بکردا و سێ جار قەرس و تەنافەگە بکیشیا، ئەوان وە خوشڵەخوەشی لە یە ک چشتێ گیرێیان هاتگە دوارە ددان ئەڵە تەنکە و چەپڵەڕێزانەو دوتن:
ئمشەو ئەوەڵ وهارە
خەیر وەێ ماڵە بوارە
شلگەو ملی
دەس کەیوانوو
وە زێڕەو پلی
و نقا و نزا دکردن ک دەس کەیوانوو ئەو ماڵە وە زێڕ و تڵا بپلێ‌وە.
ئمجا ئەر کەیوانووەگە چشتێ کەمێ دە پتراوەیان بنیاگا دوارە ددان ئەڵە تەنکە و دکردنە وە قرم و قاڵ و وەێ‌چوونە دچڕین:
ئمشەو ئەوەڵ وهارە
خەیر وەێ ماڵە بوارە
شلگەو ملی
دەس کەیوانوو
وە زێوەو پلی
یانێ دەس کەیوانوو وە زێو و نوقرەوە پلی.
ئەر کەێوانوو ماڵاگە هیچ نەنیاگا دە پتراوەگەیان، وەیجوورە دخوەنستن وە یەکەو:
ئمشەو ئەوەڵ وهارە
خەیر وەێ ماڵە بوارە
شلگەو ملی
دەس کەیوانوو
وە قوڕەو پلی
یانێ دەس کەیوانوو وە قوڕ و خەڕگەو پلی.
ئەگەریش کەیوانووە تونەمەزاو بیاتا و بەدێ بهاتا و چشتێگیش وەێیان نەداگا و خوتەخوت بکردا، پتراوە دکیشانە بان و وە قاڵ و هەڕا دقیڕانن وە یەکا:
ئمشەو ئەوەڵ وهارە
خەیر وەێ ماڵە بوارە
شلگەو ملی
دەس کەیوانوو
وە گۆوەو پلی
یانێ دەس کەیوانوو وە گەن و گی پلی، وەێ‌جوورە دوتن تا تەش دڵێیان بکوشرێ و داخ دڵێیان بخەفێ.
ئی رێ و رێچەێلە، ئوو وەخت دە‌سپێک جەژن شەوانە (ئەوەڵ وهارە) وە جگێ جیاوازییەو دە گشت کوردەواری و زاگڕۆس، کەم‌تاکوتێ جوور یەک گیردرێ و کوڵ و دریژەو دبێ یا وەختەگەێ چەن رووژ وەێ لا و وەو لاتر چگن، هنەو دبێ.
ئەوان دویشن ک دە ئی رووژەێلە زەمین هناس ئەڵکیشێ و دە گیان گشت مەلەوەر و گیاندارێ خوێن‌دەوانە و ژیان تازەترێ وەر ئەو پیری هاتن ساڵ تازە و نەورووز، دەس وەێ دکرێ.
خاسە بزانن ک داڵگ وهارە و نەنگە سەرما و زەمهەریر، تاتە‌نەورووز، چەن که‌سایەتی تر ک هن کوردەێلن و جوور پاپانوئلن، باوجی ئاخین و داخینە ک که‌سێ کارێ دە ملێیان نەدکەێ و دیرن لە ویرەو دچن، هەرچەن ئەڕا ئیجوورە چشتەێل فولکولورێ دە گشت دنیا ئیڤنتەێل شەوانەیێگ دنرێ ک وە نام (زیست شەوانە/ حەیات شەوانە)یش دناسرن، و یەمەیش خۆ فرەتر لە ئەومە باوەو بینە و شاردارییەێلە دە سەرانسەر دنیا، فرە لەی باوەتە خەرج دکەن و وە‌داخەوە ک ئیمە ها ئەیانە داشتیمنە و هێمان ک هێمانەیش کارێ ئەڕا ماین و دریژەدار بیینێیان نەدکەیمن، ئەڕا؟
