هەرێم كوردستان.. پەیاکردنیگ ئاسەواری ئەرا وەیەکەوژیان ئاینی وەرجە 1500 ساڵ
شەفەق نيوز- هەولێر/ پەرلین
توێژینەوەی نوویگ رەسیە بەڵگەیگ سەرسامکەر لە وەیەکەوژیان ئاشتیانە ناوەین ئاینەیل لە هەرێم کوردستان وەرجە نزیکەی 1500 ساڵ، کە کە قەشەیل مەسیحی و پەیڕەوانی ئایینی زەردەشتی فارسی بی ململانێ شانوەشان یەکتر ژیانە.
ئی پەیاکردنە کە لەلایەن شوینەوارناسانی زانکۆیل فرانکفۆرت و ئێرلانگەن-نۆرمبێرگی ئەڵمانیاو ئاشکرا کریانە، فامستنمان لە پەیوەندییەیل ناوەین ئایینەیل لە سەردەم ئیمپراتۆریەت فارسی ساسانی نویسن.
کارەگە چەن مانگیگ کیشا لە شوین گەردی خودا "گيرد-ي كزهاو" لە کوردستان عراق، رووشنایی خستە مل کۆمەڵەگەی بیناسازی کە لە ساڵ ٢٠١٥ پەیا کریا و میژووەگەی چوودەو ئەرا نزیک ساڵ ٥٠٠ زایینی، کە ئامانجەگەی تا ئی دواییە وە نهێنی مەنیەسەو.
پەنج ستوین سان چوارگووشە کە بەشیگیان وە گەچ چەرمگ پووشیە، لە زویەو پیشنیاری کردنە کە پیکهاتەگە شایەت کڵێسا بویە، دویای ئەوە وە توێژینەوەیل جیۆفیزیکی پشتڕاس کریاس کە دیوار ژیرزەمینیی زیایە ئاشکرا کرد، یەیش ئەو گریمانە قایمتر کرد کە ئی "کەنیس" بەشیگ بویە لە کۆمەڵگەیگ خانەقای گەورەتر.
بەڵام پەیوەندی ئی کۆمەڵگە لە تەپەی نیشتەجیبوینی شانیەو، کە کەفێدە شان قەڵایگ بویچگ ساسانی لە سەدەی پەنجەم و شەشەم زایینی، هیمان جویر مەتەڵیگ مینێد کە لێکۆڵینەوەی زیاتر خوازێد، وە تایبەت کە ئی قەڵای ساسانییە لە لایەن قەورسانیگ ئیسلامی دویای ئەوە پووشیاس.
لە وەرز هەڵکەنین ئیسە کە لە کۆتایی تاوسان دەسوەپی کرد، تیمەگە لە دوو ناوچەی سەرەکی هەڵکەنین کردنە: رووبەریگ تەخت لە دەور ستوینەیل، و ناوچەیگ ترەک ئەرا مینەکردن قەورسانیگ ئیسلامی وە گرنگیدان وە بەڵگەنامەیل ئەنترۆپۆلۆژی.
هەڵکەنین لە ڕووبەر رووی زەوی دیوار خشت و زەوییەیل خوەڵ کوتیای، ئیجا قاتیگ و سان و خشت شکیاگ دروسکریانە.
گرنگترین پەیاکردن ستوینی سان زیایە بوو، کە نشانەس ئەرا دیزاینیگ تەلارسازی سێ کولانە وەگەرد کەنداویگ ناوەندی کە لە باکوور خوەرئاواو تا باشوور خوەرهەڵات درویژەو بوود- نەخشیگ باو لە تەلارسازی مەسیحییەیل سەرەتایی لە ناوچەگە.
هەرلیوا ژووریگ جیاواز پووشیا کە زەوییگ لە خشت سزیای دروس کریاس کە وە ئارامی دانریاس و لە لای باکوور خوەرئاوا وە نیمچە خڕیگ رەسیەسە بان.
بیجگە لە بەڵگە تەلارسازییەیل، تیمەگە بەڵگەی چارەنویسسازی ئەرا ناسنامەی مەسیحیی لە شوینەگە پەیا کرد لە شیوەی پارچەی خەڕگ برشیای کە وە خاچیگ ماڵتی رازانیە.
مەزەنەی میژوو بیناگە ئەرا سەدەی پەنجەم یا شەشەم زایینی پشتگیری لە بویین پێکهاتەی هاوشیوەی سەرەتایی مەسیحی کەێد لە باکوور سوریا و میزۆپۆتامیا.
گرنگی لێکۆڵینەوەی فراوانتر ئی پەیاکردنە لە نزیکیی جوگرافیای وەرچەویگ ناوەین کۆمپلێکس مەسیحی و قەڵای ساسانییەیلە، یەیش مەزەنەی ئەگەر وەیەکەوژیان ناوەین زەردەشتی و مەسیحییەیل لەی شوین ئاواسنشینە لە سەردەم ساسانییەیل کەێد، هەرلیوا ئی پەیاکردنە دەر لەڕوی پرسیار لێکۆڵینەوەیل بانان واز کەێد لەباوەت وەخت وەرگردن ئایینی دانیشتگەیل ناوچەگە، و رەوش ئاڵشتکردن ئایین لە کۆمەڵگا ئاواینشینەیل.
ئی کارە لە پڕۆژەیگ فراوانتر خوازێد ئەرا فامستن کۆمەڵگە و ئاواینشینەیل لە تەختایی شارەزوور هەرێم کوردستان، کە ئەو ناوچەیلە تا ماوەی درویژیگ وەبی تۆژینەوە مەنن ئەرا کەفتن وە فتراق پایتەخت و شارە گەورەیل.
