ژنەیل لە سلێمانی: چیرووک خوەیڕاگری و وسیان لە روی مۆدێرنیتە و داب و نەریتی

شەفەق نیوز/ لەناو جادەیل سلێمانی کە وە وازی رووشنهویری و کۆمەڵایەتی ناسیاس وەچەو ئەو شارەیل ترەک هەرێم کوردستان و عراق، نیشانەیل ئاڵشتبوین راسگانی لە رۆڵ ژنەیل لە ناو خیزان و کۆمەڵگا دیارە.

دویای دەیان ساڵ لە گیرهاتن لە رۆڵ سنووردار و نەریتی، ژنەیل ئمڕوو چالاکانە لە بوارەیل کار و پەروەردە و بڕیاردان ئامادەن، بەڵام ئی ئاڵشتکاریەیلە بی سەختی و زوور کۆمەڵایەتی و دەروینییەیل نەهاتنە، لە کۆمەڵگایگ کە وەگەرد ئاڵشتکارییگ رواڵەتی، رەگ و ریشەی ڕیشەی قویلی لە نەریتەیل کوتاس.

لە ژن ماڵ ئەرا هاوبەش بڕیاردان

نەسرین مەحمود، خانمە مامووستای تەمەن 34 ساڵ لە مەکتەویگ شار سلێمانی، دووپات کەێد کە "گەشەپیدان رۆڵ خانمەیل دەرئەنجامیگ مسۆگەر ئەو ئاڵشتگاری ئابووری و کۆمەڵایەتیەیلە بوینە".

نەسرین خان ئەرا ئاژانس شەفەق نیوز وت: "دالگەیلمان ئاش کردیان و دویرانن ئەنجام دیان و ژیانیگ پڕ لە خوەشی داشتن، بەڵام ئمڕوو لە راسییگ ژیەیمن کە بەشداریکردن لە خەرج و بڕیاردان لەناو خیزان خوازێد".

وتیش: "بڕیار دارایی و پەروەردەیی وەرد شویەگەم هاوبەشە، یەیش لە جاران نەویە".

لەلای خوەییش، زۆزان عارف، خانمە خوەنەوار زانکۆی تەمەن ٢٢ ساڵ، باس ئاڵشتبوین نووڕین نەوەی نوو ئەرا ئەرک ژنەیل کەێد: "دی شویداری یا داڵگبوین تاکە پەسەن نیین، ئیمە ئومید دیریمن بویمنە پیشەیی میدیا و سیاسەتمەدار و هونەرمەن، کەس ماف ئەوە نەیرێد خەونەیلمان سنووردار بکەێد".

لە درویژەی قسەیلی وتیش: کەفمە روی زوور لەلایەن بەشیگ لە کەسوکارەیل، چوینکە هویر شویکردن نیەکەم، لە وەختیگ ئەو پرسیارە لە کوڕە گەنجەیل نیکریەێد.

چەن ئەرکیگ... و کەڵەکەکردن بارگرانی

لەبان ئی پیشکەفتنە، هیمان ژنەیل بارگرانییگ دوو ئەوەنە هابانیان، سارا تەها، خانمە فەرمانبەر و داڵگ دوو مناڵە، ئویشێد "وە شەکەتی لە کارەو ئەرا ماڵ گلەو خوەم، کەفمە ناو وەرپرسایەتی دروسکردن خواردن و وەدویاچگن خوەنستن مناڵەیل و پاککردن ماڵ، گشتی داوا کەێد، بەڵام کەسیگ قەدری نیەزانێد".

وتیش: "پەڵپ لەلیمان گرن لە گشت کاریگ تەواو بویمن، وەبی ئەوەگ هویچ پشتگیرییگ راسگانی بوینیمن کە ئی رەنج دووقاتیە لە وەرچەویان بوود".

کاوە عەبدولقادر، بازرگانیگە لە بازاڕ سلێمانی، ئویشێد: کار ژنان سنووریگ دیرێد: "من پاڵپشتی کار ژنەیل کەم، بەڵام دروس نییە نەکەفێدە فتراق لە ماڵی یا جویر پیاو لە گشت کاریگ رەفتار بکەن".

لەلای خوەییش، ئامینە حەسەن، خانمە چالاکوان ماف ژنەیل ئویشێد: "ئی قسەیلە تەقەلاس ئەرا سنووردارکردن رزگاری ژنەیل".

دیاری کەێد کە "ژنەیل توانن هاوسەنگی لە ماڵ و کارەیلیان دروس بکەن هەناێ شوین کونجیاگ داشتوون، ئەگەر وەختەیل کارکردن نەرمیگ و کلتور هاوبەشی لەناو خیزانەگە بوود".

ئایین... لە ناوەین پشتگیریکردن و رێکخستن 

محمد کەریم توێژەر ئیسلامی ئەرا ئاژانس شەفەق نیوز وت: "ئیسلام کار ژنەیل قەیەغە نەکردیە، بەڵکم گاڵ پەروەردە و بەشداریکردنیان دەێد، وەمەرجیگ لە چوارچیوەیگ بوود کە مقیەتی رەوشت و ئەخلاقیان بکەێد، ئیمە وە سادەیی پەراویزخستن رۆڵ خیزانییان رەتکەیمن".

هەرلیوا، رزگار کەریم توێژەر کۆمەڵایەتی نووڕێد کە "کۆمەڵگەی پیاوسالاری وە رووژیگ ئاڵشتبوینەو رەد بوود"، وتیش: "ئیمە  نیمنە نوای حەق و هەڵە، بەڵکم هایمنە ناوەین دوو شیواز ژیان، ژنەیل لە ژیردەسەو ئەرا هاوبەشی ژیان چن، یەیش وەخت و هوشیاری گشتی خوازێد".

دووپاتیش کرد کە "گفتوگۆ لەناو خیزان بایەسە ئەرا پیناسەکردن ئەرکەیل وە شیوەیگ تەندروس بوود".

لەلای خوەییش، خانمە پارێزەر هاجەر محەمەد باش بۆشایی ناوەین دەق یاسایی و پراکتیک راسگانی کەێد: "یاسا ماف ژنان لە کارکردن و خوەنەواری مسۆگەر کەێد، بەڵام لە راسی فرە لە ژیر زوور خیزانەیلیان یا شویەیلیان ناچارن واز بارن".

وتیش: فرە لە باوەتەیل وە دەسپیچگ 'ستر' بەسیەن و دووچەوەکی ناڕاستەوخۆ لە دادگایەیل هەس، وەتایبەتی هەناێ ژنەیل داوای مافەیلیان کەن".

ئاوایەیل: وەرخودان وەرانوەر ئاڵشتکاری خاوترە

لە ئاوایەو، شەهلا موراد، دویرمان خەڵک سەیدسادق، ئویشێد: ”کارکردن لە دەیشت ماڵ لە ئاوای ئیمە  کەس پشتی نیەگرێد، تەنانەت ئەگەر پڕۆژەیگ ماڵانەیش بوود، بەڵام هیمان کار کەم و پویل لە دویرمان پەیا کەم، یەیش وەشیوەیگ رزگاری زانم”.

رۆژنامەنویس فاخر عزەدین دووپات کەێد کە سلێمانی پیشکەفتنیگ ریژەیی لە پرسەیل ژن وەتایبەتی لە بوار راگەیانن و هونەر دیرێد وەچەو هەولێر و دهۆک کە وە وتەی خوەی هووزەیل کاریگەری گەورەیگ دیرن.

وتیش: "بەڵام هیمان سەختی لەڕوییان هەس: تونوتیژی خیزانی، پەراویزخستن لە ئاوایەیل، و رازینەوین نا ئاشکرا لە سەرخوەیی  دارایی ژن".

دیمەن ژنەیل لە سلێمانی هەر جویر رەنگدانەوەی ئاڵشتکارییگ فراوانتر کۆمەڵایەتی مینێد، کە لەناوی خواست مۆدێرنیزاسیۆن وەرد میراتیگ نەریتی ریشەدار قویلیگ تیکەڵ بوود، لە نەوین سیاسەتیگ ئاشکرا ئەرا پاڵپشتیکردن ژنەیل، ژن وە تەنیا هەڵگر کردەی هاوسەنگی ناوەین مقیەتیکردن خیزان و رەسین وە پەیاکردن خوەیە، لە کاروانیگ کە ژنەیل کورد وە سەبر و رکداری وەردەوامن لە ئەنجامدانی.