شەفەق نیوز ئاشکرای "نشانەیگ رخبەر" لە سەرشماری عراق کەێد کە فرە کەس نەکەفتەسە فتراقی

شەفەق نیوز/ ئەنجامەیل سەرشماری گشتی دانیشتگەیل عراق "نشانەی رخبەریگ" خستەدەر، وەگورەی دەسەی کشتوکاڵ و ئاو و تاڵاوەیل لە پەرلەمان و شارەزایەیل کشتوکاڵ و ئابووری، کە داوای گرنگی دانایین ستراتیژی نیشتمانی و جیوەجیکردن سیاسەت هاوسەنگی حکومەت و هەڵوێست جددی لە بنەما زانستییە دروسەیل کردن چارەسەرکردنیان.

 رووژ دووشەممەی گوزەشتە، وەزارەت پلاندانان عراق ئەنجامە بنەڕەتییەیل سەرشماری گشتی دانیشتگەیل عراق ڕاگەیاند، کە دەرخسش شمارەی دانیشتگەیل وڵات رەسیەسە 46 ملیۆن و 118 هەزار کەس، و شمارەی دانیشتگەیل وەگورەی ژینگە وەڕیژەی 70.17% لە ناوچە شارییەیل و 29.83% لە ناوچە ئاوایەیل عراقە، و 84.57% لە ناوچە شارییەیل و 15.43% لە ناوچە ئاوایەسلە لە هەرێم کوردستان.

 خەڵک ئاوایەیل نزیکەی 30%

 ئەندام دەسەی کشتوکاڵ و ئاو و تاڵاوەیل لە پەرلەمان، ئیبتیسام ئەلهیلالی ئویشێد: ”بویین تەنیا 30% زەوی ئاوایی نیشانەیگ رخبەرە لە وەختیگ کە کشتوکاڵ وە نەفت هەمیشەیی و سەرچەوەیگ گرنگ دریەێدە قەڵەم ئەرا پاڵپشتی ئابووری، چوینکە وڵاتە گەورەیل پشت وە کشتوکاڵ بەسن و پاڵپشتی لە لایەن بەرهەمهاوردن و ئاژەڵداری دەن”.

 هیلالی لە قسەیلی ئەرا ئاژانس شەفەق نیوز وتیش: ”لە عراق ساڵانیگە کشتوکاڵ کەفتیەسە وە پشتگووشخستن گەورە، یەیش بویە مدوو دەرچگن خەڵک لە ئاوای وەرەو ناو شار ئەرا کارکردن، ئەوەیش بویە مدوو ماڵین زەوییە کشتوکاڵییەیل و باخەیل، کە وەشیوەی گەورەیگ قەوارەی کشتوکاڵی ویران بوی”.

هیلالی دووپات لە گرنگی "پاڵپشتی وەردەوامی کشتوکاڵ کەێد تا جفتیارەیل ئەرا بان زەوی خوەیان گلەو بخوەن، چوینکە بەشەشەوبوین دانیشتگەیل بایەسە 50% ئاوای و 50% شار بوود، ئەرا مقیەتیکردن هاوسەنگی، و دەرکردن یاسا ئەرا پاڵپشتیکردن کشتوکاڵ، و لەی دویاییە جویلەی گەورە بویە ئەرا پاڵپشتیکردن جفتیارەیل لە ری سیستەم ئاودیاری و پەیین و تویەم، و دوو یاسای گرنگ هەس کە دەنگ لەبانیان دریاس".

لەباوەت ئی دوو یاسا، هیلالی ئاشکرا کەێد کە “یەکەم یاسای خاوەندارێتی 10 دۆنەم وەبی قەرەبووکردن، جویر ئەوە کە جفتیار گرێبەسی لەبان 20 دۆنەم داشتوود، بوودە خاوەن 10 دۆنەم لەلی، و و ئەو بەشەگە داوای سەنینی کەێد وەنرخیگ هێمایی، ئیجا گشت 20 دۆنەمەگە بەێد، و یاسای دویەم  یاسای ئەوانەگ تەنیا کار کشتوکاڵی کەن شمارە 24 ئەرا ساڵ 2014، کە پارەکە دەنگ لەبانی دریاس، و لەی یاسا 50 دۆنەم و تاقاو و قەرز پویل دریەێد تا جفتیار ئەرا بان زەوی و کشتوکاڵی خوەی گلەو بخوەێد.

 لەلای خوەییش، شارەزای بوار کشتوکاڵ، خەتاب ئەلزامن، وت: “زیایبوین ریژەی ناوچە شارییەیل لەبان بەرژنەوەنی ناوچە ئاوایەیل دەرئەنجامیگ سروشتیە ئەرا ئەو کارەیلە کە وڵاتەگە لە ماوەی دوو دەیەی گوزەشتە وەخوەی دی، لە ساڵ ٢٠٠٣ەو دەسدرویژی فراوان لەبان زەوییە کشتوکاڵییەیل و باخەیل میوە کریاس و لە ئەنجام گرانبوین نرخ زەوییە کشتوکاڵییەیل کریانە ناوچەی نیشتەجیبوین ئەرا ماڵ و دوکان و بیتوانایی دەوڵەت لە دابینکردن پارچە زەوی یا دروسکردن کۆمەڵگەی نیشتەجییوین راسگانی کە خوازین مەردم ئەرا ماڵ پڕەو بکەێد، ئەراوە زەوی لە کار کشتوکاڵی بویە ماڵ و دوکان.”

 زامن  لە قسەیلی ئەرا ئاژانس شەفەق نیوز وتیش: “هوکار دویەم شیویان کەرت کشتوکاڵییە، کە ماوەی فرەیگە وەدەس هاوماڵیکردن بەرهەم بیگانە ناڵێد، بیجگە ئەوە خەرج  بەرهەم خوەی فرەس، کە جفتیارەیل لە چەن وەزریگ زیان فرەیگ وەپییان رەسیە، وەیەوە بەش فرەیگیان واز لە کشتوکاڵ هاوردن، و پەنا وە کار حکومی بردنە، وەتایبەتی لە بوار کارکردن لە هیزە چەکدارەیل”.

 ئەو پسپۆڕ کشتوکاڵییە هوشدار دەێد کە"وەردەوامیکردن ئاڵشتکردن زەوییەیل کشتوکاڵی ئەرا نیشتەجیبوین و چارەسەرنەکردن ئاستەنگەیل کەرتی کشتوکاڵ بوودە مدوو زیایبوین ریژەی دانیشتگەیل شارەیل لەبان بەرژنەوەنی  دانیشتگەیل ئاوایەیل، هەرلیوا بوودە مدوو دویاکەفتن زیاتر لە کەرت کشتوکاڵ، یەیش پەرەپیدان ریەچارە و هەڵوێستیگ راسگانی خوازێد لە بنەمای زانستی دروس".

 لەناو مدووەیل ترەک کە بوینە مدوو دەرچگن لە ئاوای، پسپۆڕ ئابووری، ئەحمەد عید، ئاشکرا کەێد کە “دەرچگن لە ئاوایەیل نیشاندەریگ رخبەرە ئەرا ئەو فراوانبوینە لە شارەیل کە وڵاتەگە وەخوەی دوینێد، ئی بارکردنە گلەو خوەێد ئەرا چەن مدوویگ کە دیارترینیان کووچ ناوخوەییە کە لە ئەنجام ئەو هشکەساڵییە دروس بوود کە ئاوایەیل وەخوەیان دوینن، یەیش بیجگە لە پشتگووشخستن حکومەت و گەندەڵییگ فراوان، و نەوین چارەسەری تەواو و کاریگەر ئەرا ئی پرسەر گشت ئی هوکارەیلە بوینە مدوو داوەزیان خزمەتگوزارییە سەرەتاییەیل لە ئاوایەیل و رمیان کەرتە کشتوکاڵ و پیشەسازییەیل کە سەرچەوەیگ سەرەکی ژیان دانیشتگەیل ئاوای بوین.”

ئاڵشتکارییگ کە رخداری گەورەیگ دیرێد

عید لە قسەیلی ئەرا ئاژانس شەفەق نیوز ئاشکرا کرد کە “ئی ئاڵشتکاری دیمۆگرافییە رخداریە گەورەیلی وەرد خوەی هەڵگردگە، دیارترینیان زیایبوین زوور لەبان ژیرخانی شارەیل، ریژەی بیکاریی فرە، وە سەربازکردن کۆمەڵگە کە فرەی جفتیارەیل پەنا ئەر کار سەربازی بەن، یەیش بیجگە لە زیایبوین گەڕەگەیل گەپ و سەختەوبوین قەیران داکاسیان لە شارەیل لە لاییگ ترەک ناوچە ئاوایەیل وەدەس داوەزیان بەرهەم کشتوکاڵییەو و نەداری و لاتی و ناڵن”.

دووپاتیش کرد کە "ئەگەر ئی دیاردە وەبی سیاسەتیگ هاوسەنگ لەلای حکومەت وەردەوام بوود، هاتێ مەردم ئاوایەیل وە بڕەو ئەرا شارەیل سەرهەڵگرن، و ریژەی لاتی زیاترەو بوود، یەیش پەرەپیدان ستراتیژی نیشتیمانی خوازێد ئەرا هشکەساڵی کە گەندەڵی نەیلێد، و دەرفەت گەشەپیدان وەردەوام و ئامرازەیل ژیان شایستە لە ئاوایەیل دابین بکەێد".

 راپۆرتیگ وەرین ئاژانس شەفەق نیوز باس ئەوە کردگە کە وەگەرد گرنگی کەرت کشتوکاڵ لە عراق ئەرا پەرەپبدان ئابووری وڵات و مقیەتیکردن ئاسایش خۆراک و وە سەرچەوەی ژیان فرەیگ لە هاووڵاتیەیا دەزانێد، بەڵام کەفێدە وەر چەن ئاستەنگییگ، وەتایبەتی لەی ساڵەیل دویاییە، دیارترینیان سەختی کەشوهەوا و قەیران ئاو و خەرج کشتوکاڵی.

 ڕاپۆرتەگە وە پشتبەسین وە پسپۆڕەیل ئاشکرا کرد کە لە ئەنجام ئاڵشتبوین کەشوهەوا و کەمتەرخەمی هاووڵاتیەیل و لایەنە وەرپرسەیل لە دابینکردن شوین سەوزایی، سەوزایی عراق لە نزیکەی 50 ئەرا 17% کەمەو بویە.

 زیادبوین جموجویل شارەیل لەبان بەرژنەوەنی شوینەیل سەوزایی لە عراق بویەسە مدوو نەمان زەوییە کشتوکاڵییەیل و ئاڵشتبوینیان ئەرا زەوییەیل نیشتەجییوین و بازرگانی، یەیش کاریگەری بەد لەبان ژینگە و زیایبوین پیسبوین وا و ئاڵشتبوین کەشوهەوا داشتیە.

وەزارەت کشتوکاڵی عراق دووپات کرد کە وڵات  کاڵین زیاتر لە 15 ملیار نەمام خوازێد ئەرا رویپووشی درەختی و نەهیشتن بیاوانبوین، و پسپۆڕەیل ئاشکرا کەن  زنیەوکردن و خاسەوکردن دارستانەیل چنین ئی شمارەی دارەیلە لە ساڵەیل ئایندە توەنێد بەشیک لە وای پاک بارێد ئەرا عراق، دویای ئەوەگ لەوەر جیماگەی زیانبەخش غاز و کارگە و چشتەیلیگ ترەک پیس بوی.

لەماوەی چەن ساڵ گوزەشتە ئاڵشتبوین کەشوهەوا زیان فرەیگ وە عراق رەسان وەشیوەیگ نائاسایی، کە پەنجەم وڵاتە کە فرەترین زیان ئاڵشتکاری کەشوهەوای جەهانی هابانی، وەگورەی ئامارەیل وەزارەت ژینگەی عراق و نەتەوە یەکگرتگەیل.

وەگورەی بەیاننامەیل فەرمی، عراق ساڵانە 100 هەزار دۆنم (1000 مەتر چوارگووشە) لەدەسدەێد لەوەر بیاوانبوین و قەیران ئاویش هیشت زەوییە کشتوکاڵییەیل وەڕیژەی لەسەدا 50 کەمەو بوون.

 وەگورەی مەزەنەی ریخریاگ خۆراک و کشتوکاڵی سەر وە نەتەوە یەکگرتگەیل، ئیسە ڕووبەر دارستانەیل عراق تەنیا 8250 کیلۆمەتر چوارگووشەس، کە رەسێدە 2% لە گشت رووبەر وڵاتەگە.