رێککەفتنەیل هەولێر و واشنتۆن ئومید زنیکردن لویلەی نەفت عراق-تورکیا گلەو دەێد

شەفەق نیوز/ دویاوەدویای ئەو رێککەفتنەیل وزە کە حکومەت هەرێم کوردستان وەرد کۆمپانیا ئەمریکییەیل ئەنجامیان داگە، فتراق چوودە لای پەیوەندییە گرژەیل ناوەین هەولێر و بەغدا، وەگورەی ئاژانس ئەنادۆڵ تورکیا، پێشکەفتن ناوەین ئەو دووانە، توەنێد دەسەوکاربوین لویلەی عراق-تورکیا بارێدەو کە ساڵانیگە وسیاس.

دویای ئەوەگ لە ڕاپۆرتیگ ئاژانسە تورکییەگە، وە هەڵگەردان ئاژانس شەفەق نیوز، باس ئەوە کرد کە مەسرور بارزانی سەرۆک حکومەت هەرێم کوردستان، لە گفتوگۆیل ئی دویاییە لە واشنتۆن، واژووکردن ڕێککەفتن وزە وە بەهای 110 ملیار دۆلار وەرد کۆمپانیا ئەمریکییەیل HKN Energy وWestern Zagros، وت؛ ئی رێککەفتنە فرە گرنگە ئەرا قایمکردن پەیوەندییەیل ئابووری ناوەین هەرێم کوردستان و ئەمریکا.

 لە ڕاپۆرتەگە وتیش؛ بەغدا لەو رێککەفتنەیلە رازی نەویە وەسنگ ئەوە کە بایەسە گشت بڕیارەیل بەرهەمهاوردن گریەدار بوون وە سامانە سروشتییەیل وەرد حکومەت هەماهەنگ بکریەن، جویر ئەوەگ لە دەستوور هاتگە، ئەراوە ڕێککەفتنەیل وە نادروس دریانە قەڵەم، وتیش: وەرپرسەیل هەرێم کوردستان دووپات کەن کە ئی رێککەفتنەیلە لە بنەمای پیشینەی یاسایی دانریانە.

راپۆرتەگە لە زار شرۆڤەکارەیل وتیش؛ گرنگی ڕی رێککەفتنەیلە تەنیا لە چوارچیوەی پەیوەندییەیل ئەمریکا و کورد و ئاسایش وزەی ناوچەگە نییە، بەڵکم جویر گاڵدەریگ ئەگەریە ئەرا زنیکردن دانوسەنینە وسیاگەیل ناوەین هەولێر و بەغدا، کە هاتێ بوودە مدوو  دەسەوکاربوین چگن نەفت لە ری لویلەی عراق-تورکیاو.

راپۆرتەگە باس لە ناکۆکییە درویژماوەیل ناوەین هەولێر و بەغدا کرد لەبان کۆنتڕۆڵکردن داهات نەفت و دەسەڵات وەبان کەرت وزە و تیرەی هەرێم لە بودجەی فیدراڵی، وتیش: ناکۆکییە سیاسی و یاساییە وەردەوامەیل ناوەینیان وەردەوامن لە ئاستەنگکردن هەناردەکردن نەفت، لە ئەنجام زیانەیلی وە نزیکەی ٢٠ ملیار دۆلار مەزەنە کریەێد.

بەڵام لە ڕاپۆرتەگە باس ئەوەیش کریا کە ئاشتەوایی ناوەین هەولێر و بەغدا توەنێد دە لەڕوی هاوکاریی فراوانتر لە کەرت وزە واز بکەێد، لە زار سێرجان چالیکان، لێکۆڵەر کاروبار عراق لە سەنتەر لێکۆڵینەوەیل خوەرهەڵات ناوڕاس (ORSAM) وت؛ "ئاشتەوایییگ لەو شیوە، دویای ڕێککەفتنەیل ئی دویاییە ناوەین ئەمریکا و هەرێم، توەنێد ری بسازێد ئەرا چارەسەرکردن ململانێیگ فراوانتر پەیوەندیدار وە وزەو لە ناوچەی هەرێمی".

لە وەختیگ چالکان باس گرنگی ستراتیژیی ئەرا تورکیا کرد کە لە ری لویلەی کەرکوک-جەیهانەو هەناردەکردن نەفت دەسوەپی بکەێد، ڕاپۆرتەگە لە زوان چالیکانەو وت: "رێککەفتن لەبان هاوبەشی وزە و ژیرخانی هەناردەکردن توەنێد دانوسەنین ناوەین بەغدا و هەولێر زویترەو بکەێد بکەێد و دەسمیەتی بەێد لە دەسکردن وە کارە تەکنیکییەیل ئەرا دەسەوکاربوین چگن نەفت". 

وەقسەی چالیکان، هاتێ ئەگەر ڕێککەفتنیگ وەجی باێد، تورکیا وەردەوام بوود لە پاڵپشتیکردن ئەرا چارەسەرکردن ئەو ناکۆکییەیلە و وەرەونوابردن ئارامی سیاسی لە عراق، هەمیش دەسکردن وە هەناردەکردن لە ری خاک تورکیاو بوودە مدوو بەرزکردن ئاسایش وزەی ناوچەگە، دیاری کرد کە "وەدیهاتن ئامانج 30 ملیار دۆلار بازرگانی ناوەین تورکیا و عراق بڕەدەنگ  سیاسی خوازێد، وەگەرد هەماهەنگی تەکنیکی و دامەزراوەیی". 

راپۆرتەگە لە زار چالیکانەو وتیش: "دڵنیابوین لە ئارامی سیاسی ناوخۆیی و رەسین وە وەردەوامیی ئابووری لە عراق، ئەرا وەنوابردن کارە ستراتیژییە گەورەیلی جویر پرۆژەی ری گەشەپێدان'، کە وە دەستکەفتیگ ستراتیژی وەرچەوە ئەرا تورکیا فرە گرنگە". 

هەمیش لە ڕاپۆرتەگە لە ززان بریک مۆنتگرینیەر، وەڕێوەبەر جیوەجیکار هەڵمەت ئاسایش وزەی ئەوروپاو وت؛ رێککەفتنەیل ئی دویایی وزە ناوەین ئەمریکا و هەرێم کوردستان ئورا ئاسایش وزە لە ناوچەگە گرنگن. وتیش: پەرەپیدان ئەو بوارەیلە توەنێد بوودە مدوو زیایبوین وەرچەویگ لە بەرهەمهاوردن غاز، و وەیەوە بەرهەمهاردن کارەبایش، و توەنێد ری وە هەرێم بەێد "وزەی زیایە وە ئەو ناوچەیل عراق بفرووشێد". 

وەقسەی مۆنتگرینیەر، ئی بەرهەمهاوردن 110 ملیار دۆلارییە، رەنگدانەوەی دڵنیایی گەورەیگ لە بەرهەمهاوردنە لە هەرێم کوردستان، و توەنێد دەر ئەرت بەرهەمهاوردن بیانی زیاتر واز بکەێد. 

بەڵام وەڕێوبەر جیوەجیکار هەڵمەت ئاسایش وزەی ئەوروپا هوشداریدا لە ناڕەزایی حکومەت بەغدا لەو رێککەفتنەیلە، هاتێ دانوسەنینە وەردەوامەیل لەبان هەناردەکردن نەفت لە ری تورکیاو ئاڵووزتر بکەێد، دیاری کرد کە"ئەگەر ئەو گریبەسەیلە هەڕەشە لەلییان بکریەێد یا هەڵوەشیەن، ئەوە تەنیا زیان وە دانوسەنین نیەڕسێد، بەڵکم کاریگەری بەدیگ لەبان دڵنیایی بەرهەمهاوردن دیرێد و هەڕەشە لە ئاسایش کارەبا لە هەرێم کەێد". 

لە ڕاپۆرتەگە یەسار مالیکی شرۆڤەکار کاروبار کەنداو لە خەوەر خوەهەڵات ناوەڕاس ئابووری لە ڕاپۆرتەگە هاتگە، رازینەوین بەغدا لە ڕێککەفتنەیل وزەی ناوەین هەولێر و کۆمپانیا ئەمریکییەیل لە نەوین ڕێککەفتنیگ هەمەلایەنەی وزە لە ناوەین هەردوگلا سەرچەوە گردگە، وتیش: رێککەفتن کڕ عراق و تورکیا کە دویاجار لە ساڵ 2010 هەموار کریاس، بڕیارە ئمساڵ کۆتایی بارێد، یەیش دەرفەتیگ دروس کەێد ئەرا دانوسەنین لەبانی.

راپۆرتەگە لە زار مالیکیەو وت: "یەیش هاوختە وەرد هەڵوژاردن پەرلەمان عراقیش، هاتێ یەکلاییکردن سیاسیی هەمەلایەنە وەرجە هەڵوژاردن یا دویای هەڵوژاردن جویر بەشیگ لە پرۆسەی دروسکردن حکومەت بوینیمن". 

لە کۆتایی راپۆرتەگە  هاوردە هویر کە رێککەفتن ئیسەی ڕێکخستن کڕ کەرکوک یومورتەلیک، وە پرۆتۆکۆلیگ، لە 19ی ئەیلول 2010 ناوەین تورکی و عراق واژوو کریاس و ئەرا ماوەی 15 ساڵ درەیژەو کریاس.

هەڵگەردان ئاژانس شەفەق نیوز